Heerlijke rel weer in politiek Den Haag. En niet zo maar een. Op het hoogste bestuurlijke niveau heeft iemand serieus gepoogd een nog maar net met ruim 342.000 voorkeursstemmen gekozen volksvertegenwoordiger op een zijspoor te zetten omdat die een toekomstige regering onder leiding van VVD’er Mark Rutte in de wielen zou kunnen rijden.
Denk aan de op handen zijnde parlementaire enquêtes over de toeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen. Twee kwesties waar de VVD vanwege betrokkenheid van meerdere prominenten vuistdiep in zit. Een competente, vasthoudende en niet bange parlementariër kan dan een enorme hinderpaal vormen.
Ik snap wel dat bij de VVD-top op de verkiezingsavond niet alleen de handjes omhoog gingen na het bekend worden van de uitslag, maar meteen ook het besef indaalde dat er nog een hoop ellende aan staat te komen. De eerste die dat door had was veteraan Annemarie Jorritsma, de enige op de historische foto die de handen omlaag houdt. Let op haar bezorgde gelaatsuitdrukking. Zij ziet de ellende naderen.
“Nee hoor, niemand gaat hier verantwoording over afleggen” sprak de minister-president gedecideerd toen de inmiddels opgestapte formatieverkenner, tevens minister van Binnenlandse Zaken en belast met bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de AIVD, Kajsa Ollongren zo onhandig of onnadenkend was om vertrouwelijke stukken bloot te stellen aan gluurders. Waarmee zij, onbedoeld, een bijdrage aan de ontwikkeling van ons democratisch besef heeft gegeven die de oogst van haar ministerschap in aanzienlijke mate overstijgt. Als er één lid van de regering is die straks in aanmerking komt voor een hoge Koninklijke Onderscheiding is het Kajsa Ollongren. Wij kunnen haar niet dankbaar genoeg zijn voor dit inkijkje in het denken en doen van onze hoogste gezagsdragers.
In weerwil van het ‘njet’ van onze minister-president komt de publieke verantwoording van de verkenners deze week toch. Dat de Kamer zich niet liet afblaffen vond ik een mooi begin van het nieuwe parlementaire seizoen. Nu maar hopen dat de zestig novices die deze week aantreden meteen laten zien dat ze snappen wat artikel 67 van de Grondwet in essentie betekent.
De grote vraag is nu: Who dunnit?
Liefhebbers van detectives weten dat je altijd eerst op zoek moet naar een motief. Maar nog belangrijker is de combinatie van motief, karakterologische eigenschappen en lef om een ultiem lot te voltrekken, dat alles gepaard aan een bijpassende morele geestesgesteldheid. Die van een gebrekkige of liefst geheel afwezige morele antenne.
Het motief is snel gevonden. CDA’er Pieter Omtzigt is een lastpak waar zowel de VVD als het CDA hinder van ondervinden. Verdachten: Mark Rutte en Wopke Hoekstra. Rutte is veel te politiek slim om zelf Omtzigt op te knopen. Hoekstra zal het nooit doen omdat hij snapt dat alleen al de gedachte aan een kaltstellen van Omtzigt hem de kop gaat kosten. Beiden hebben een alibi. Al geldt ook voor beiden dat de dader hen een dienst had bewezen als het was gelukt. Maar daarover zwijgen zij.
D66 heeft iets minder belang bij het lozen van Omtzigt, maar kan wel krediet kopen bij de VVD door te assisteren bij diens vertrek. In ruil krijgt de D66 steun van de VVD voor een paar programmatische wensen. En Koolmees mag minister van financiën worden. Dus ook D66 heeft een motief.
D66-leider Sigrid Kaag is te weinig bedreven in dit vuige politieke spel om dat nu al mee te spelen. Bovendien is zij veel te intelligent om erin te trappen. Zij is politiek onervaren, maar heeft voor forse diplomatieke onderhandelingsvraagstukken gestaan die haar de ervaring hebben gegeven nooit zo’n ‘functie elders’ actie te ondernemen. Zij heeft een alibi.
Verdachte Kajsa Ollongren zal het moeilijk krijgen haar onschuld aan te tonen. Zij was een van de verkenners en liep met dat papier rond. Maar zij is tot in het diepst van haar vezels een ambtenaar en ambtenaren, zeker op het niveau waarop zij heeft geacteerd –ze was onder meer secretaris-generaal van Algemene Zaken- kennen een diepgewortelde erecode van loyaliteit aan het politieke regime. Alleen al daarom denk ik dat zij niet de dader is, evenmin als de ambtelijke ondersteuners van de verkenners. Zulke mensen tikken ‘Positie Omtzigt; functie elders’ nooit en te nimmer eigenstandig op. Dat doen ze alleen als dat uit de mond van een of ander politiek type is vernomen.
Ollongren kan nog iets van de enorme schade aan haar toch al niet al te gunstige reputatie herstellen door volledige opening van zaken te geven. Precies vertellen hoe het gegaan is. Ook al trekt ze daarmee de hoogst geplaatsten in ons land door het toilet. Het zal haar louter sympathie opleveren als ze niet mee doet aan welke cover-up dan ook.
Ik dicht haar een alibi toe. Ze is ook niet vals genoeg om ‘Positie Omtzigt; functie elders’ te opperen.
Blijft over: Annemarie Jorritsma. Haar heb ik vele malen ontmoet. Leuke vrouw, waar je flink mee kunt lachen. Van mijn talloze ontmoetingen is er eentje mij in het bijzonder bij gebleven. Het was tijdens een VVD-congres, in mijn herinnering in Lunteren, ergens begin deze eeuw. Ik was wethouder in Amsterdam. De VVD zat in het college met de PvdA, D66 en GroenLinks. De lokale GroenLinks voorman was de wethouder (Sociale Zaken, Noord-Zuidlijn) Frank Köhler, die het nog zou schoppen tot senator voor de SP. Het type waar VVD’ers niet blij van worden. Ik ook niet, maar we zaten nu eenmaal met die lui in het Amsterdamse stadsbestuur en dan probeer je er iets van te maken.
“Hey Geert, wanneer gooi je die Köhler eruit?” sprak Annemarie, op dat moment minister van Economische Zaken. Ach, bij het bier moet je zulke grappen kunnen maken, al vond ik het toen ook een rare opmerking. Maar nu denk ik: karakterologische vingerafdruk. ‘Positie Omtzigt. Functie elders’.
Dat ze in 2001, terwijl ze vice-premier was van het Koninkrijk der Nederlanden, in een radio-interview de toenmalige Franse president Jacques Chirac kwalificeerde als ‘een engerd’ kan ook worden gezien als een duiding van haar karakterologische gesteldheid. Doe dat thuis of bij vrienden, maar zoiets zeg je toch niet in het openbaar als je een heel land vertegenwoordigt als vice-premier?
Google even: ‘Annemarie Jorritsma schandaal’ of Annemarie Jorritsma dubbele boekhouding’. Of ‘Annemarie Jorritsma waterpomp’. Of ‘Annemarie Jorritsma Koop Tjuchem’.
Na het tripje in de privé-jet van bouwondernemer Koop en vooral haar wegwuivende reactie daarop wisten we al hoe het verder zou gaan. Dit is het gebrekkige integriteitsbesef, de moraalloosheid, het niets ontziende ‘doorpakken’, het gebrekkige democratische bewustzijn, het treurniswekkende decorumverlies dat het mogelijk maakt dat in Nederland op het allerhoogste niveau de mores van de bananenrepubliek binnensluipen. De mores die, als er tegenkracht komt, leiden tot het dictum ‘functie elders’.
Mijn voorspelling is dat we aan het eind van deze week niet zullen weten hoe de vork in de steel zit. De krankjorume tekst van de nieuwe verkenners Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66) dat “de passage (over Omtzigt) berust op een inventarisatie vanuit meerdere invalshoeken, waaronder berichten in de media” doet het ergste vermoeden over wat ons te wachten staat. Wie verzint zo’n tekst? En wie zet daar zijn handtekening onder?
Zo modderen we voort. In een land dat al meerdere keren onderuit de zak kreeg van de Group of States Against Corruption (GRECO) van de Raad van Europa, waarmee we op één lijn kwamen te staan met corrupte staten als Bulgarije en Oekraïne. Een land waar liegen, bedriegen, vriendjespolitiek, belangen verstrengelen, graaien, frauderen, ongewenste intimiteiten en zelfs het gebruik van het parlementsgebouw als bordeel niet tot woede, passende maatregelen en sancties leiden.
We denken wel dat Nederland een in moreel opzicht paradijselijk land is. Maar het is niet waar. ‘Functie elders’ is de meest treffende metafoor sinds lange tijd voor wat er mis is in ons land. Actie is geboden!
