Wet 1 bij grote projecten | Column Tjeerd Herrema

De psychologie bij grote projecten leidt bij politisering tot diepere loopgraven van voor en tegenstanders. Nieuwe informatie over het project leidt dan niet tot bijstelling van meningen maar tot nog diepere loopgraven.

Wet 2 bij grote projecten;
Omdat we ons niets bij een miljoen kunnen voorstellen maken we ons drukker over de verhoging van de bezineprijs met een kwartje dan wanneer de kosten van een groot project stijgen met 10 of 15 mln.

Met tekorten die elke begrotingsdiscipline lijken te tarten, is de rekening al zo’n 100 mln met veel risico’s nog niet ingecalculeerd en afnemende opbrengsten. En elke keer is het voorspelbare bestuurlijke antwoord: we doen er wat bij want we hebben nu al zoveel uitgegeven; het moet doorgaan om wat terug te verdienen. We zien het ook nu weer. Bijna ongeacht wie er in het bestuur of in de raad zit en geloof ik me ik heb er enige ervaring mee. Continuïteit en betrouwbaarheid van bestuur spelen hierbij een rol, op zich goede principes, maar vooral de psychologie bij grote projecten stuurt dit proces.

Je staat op de schouders van je voorgangers en geeft het weer door aan anderen. De mensen van het besluit zijn niet de mensen die het resultaat zien. De overtuiging van het begin wordt wel overgedragen maar verwatert en twijfel en gebrek aan eigen overtuiging nemen toe, maar nieuwkomers steunen het project omdat het afgesproken is (de overtuiging verschuift van eigen naar externe motivatie).


En dat geven ze ook weer aan hun opvolgers door, bijna los van wat er onderweg allemaal gebeurt. Sterker nog de psychologie van de grote projecten leert juist dat de politisering van een project er toe leidt dat voorstanders nog meer voor worden en tegenstanders nog meer tegen met een bijna onoverbrugbaar gat ertussen en een zwijgzaam deel dat duikt om niet in de vuurlinie terecht te komen. Herkenbaar bij de NoordZuidlijn en ook bij de Floriade. Dus de voortdurende politisering door de PVV van de Floriade geeft misschien een goed gevoel van ‘i told you so’ maar jaagt voorstanders juist nog meer de loopgraven in en brengt hun doel te kappen met het project nog verder weg.

Als er dan slecht nieuws komt en niet wordt gerealiseerd wat afgesproken is voor een veel hogere prijs doet dat niet veel met het standpunt van de voor of tegenstanders. Het publiek verbaast er zich hogelijk over en kan het niet meer volgen maar vanuit de psychologie van grote projecten is het voorspelbaar zelfs. Daarbij komt dat we ons geen voorstelling van de bedragen kunnen maken die bij grote projecten spelen. Bij het kwartje van Kok kunnen we iets voorstellen en komen massa’s in beweging. Bij een extra verhoging in de miljoenen kunnen we ons gewoon niks bij voorstellen of het bedrag nu 5 of 10 mln is. Deze psychologie van de grote getallen lift bij grote projecten altijd mee. Als er geld genoeg is hoeft dat nog niet een groot issue te zijn, maar als er bezuinigd moet worden moet deze nieuwe generatie iets verdedigen terwijl ze zelf ook anders naar het project kijken maar niet de ruimte nemen of krijgen dit te verwoorden.

Dat het hier om iets tijdelijks gaat van 6 maanden maakt het nog moeilijker voor die generatie om aan de stad die daar de rekening voor moet betalen uit te leggen.
Met alle drama’s rond de NoordZuidlijn ligt er tenminste iets wat niemand de stad meer kan afpakken en waar de stad langdurig baat bij heeft. Dat voordeel heeft de Floriade niet en de stad moet maar afwachten wat daarna de ‘maatschappelijke winst’ is. We weten inmiddels dat de economische winst aan het verdampen is met 70 % minder hotelovernachting en zo’n 35 % minder omzet in de stad.

Dat de Partij van de Dieren daar minder geharnast in zit is hieruit goed te verklaren. Ze waren niet bij de basisbesluiten betrokken en behoren niet tot één van de vaste twee loopgraven en besluiten veel meer op basis van de informatie die voorligt en niet op basis van eerder ingenomen en in beton gegoten standpunten.
De reactie van GroenLinks Willy-Ann van der Heuvel is zowel illustratief als vermakelijk. Verontwaardigd over het in haar ogen ‘overloopgedrag’ van de PvdD beseft ze niet dat er meer is dan haar eigen loopgraf en bevestigd tegelijkertijd eigenlijk dat er maar twee kampen zijn en eens gekozen is voor altijd gekozen. Een dubbele misrekening dus en nog pijnlijk ook dat PvdD de steun intrekt omdat het project steeds minder groen is en niet levert wat afgesproken was. Het maakt tegelijkertijd duidelijk dat het een partij als Groenlinks niet zoveel uitmaakt wat er onderweg allemaal langs komt het zal gewoon nooit tot een ander standpunt leiden.


Geheel passend in de psychologie van de grote projecten, een effect wat ook ambtelijk zijn doorwerking heeft in budgetdiscipline en strategiedenken van bestuur en ambtenaren. Bij de NoordZuidlijn ging het in de beginjaren niet om wat er verteld moest worden maar wat kan de raad aan. Bij de Floriade speelde het omgekeerde, ambtelijk werd het verhaal van meer kosten verteld maar de coalitiepartijen waren er in 2018 nog niet aan toe.

Wie eenmaal groen licht gegeven heeft zal zelden het licht op rood zetten en omgekeerd. Gevolg is nog minder begrotingsdiscipline en de volgende tegenvaller klopt al op de deur. Het zijn slechts de minder gecommitteerden in de goede zin van het woord waar nieuwe informatie van invloed is op hun standpunt.

Wat er besloten wordt over de Floriade is dus redelijk voorspelbaar ondanks de nieuwe cijfers, de bijstelling van het concept en de nog te verwachten oude en nieuwe risico’s. De Floriade gaat verder, de loopgraven zijn inmiddels zo diep dat je de tegenstanders niet meer ziet daarvoor moet je weer op elkaars schouder staan.

Geschreven door